Hôm qua tôi có đề nghị nhà chức trách nên công bố số người được tiêm vaccine. Thôi thì trong cái note này tôi công bố tỉ lệ dân số được tiêm vaccine cho các bạn tham khảo. Qua phân tích, tôi phát hiện vài điều bất thường trong phân phối vaccine.
Một nhà báo chỉ cho tôi biết một trang web của Nhà nước về phân bố vaccine trên cả nước [1]. Tôi thử download dữ liệu về máy tính và thử làm thử vào thao tác đơn giản để biết tình hình ra sao. Câu hỏi đơn giản mà tôi muốn có câu trả lời là:
- bao nhiêu người đã được tiêm vaccine trên cả nước, và có sự khác biệt giữa các tỉnh / hành;
- số người tiêm chủng có liên quan gì đến số ca nhiễm.
Dưới đây là câu trả lời tôi có từ dữ liệu:
1. Tỉ lệ tiêm vaccine
Theo số liệu gốc từ trang web thì tính đến nay (12/7/2021) đã có 3,447,065 người (3.6% dân số) được tiêm liều 1. Số người đuợc tiêm cả 2 liều là 228,734 người (tức 0.24% dân số).
Tỉ lệ tiêm chủng rất khác nhau giữa các tỉnh/thành. Ba địa phương được tiêm nhiều nhứt là Bắc Ninh (16.2%), Bắc Giang (13.2%) và HCM (10.7%). Năm tỉnh thành có tỉ lệ tiêm chủng thấp nhứt là Hậu Giang, Hà Tĩnh, Tiền Giang, Thanh Hoá, Nghệ An.
Trái lại với nhiều người nghĩ, Hà Nội có tỉ lệ tiêm chủng liều 1 chỉ 2.5%, tức là thấp hơn trung bình quốc gia.
Biểu đồ 1 trình bày tỉ lệ (%) dân số đã được tiêm 1 liều và 2 liều.
2. Tương quan với số ca nhiễm?
Biểu đồ 2 trình bày số ca nhiễm cho mỗi tỉnh / thành (tính đến ngày 12/7/2021). Việt Nam đã ghi nhận 31,503 ca nhiễm. Như chúng ta biết, TPHCM có nhiều ca nhiễm nhứt (14755), theo sau là Bắc Giang (5730). Các tỉnh thành có số ca cấp ngàn là Bắc Ninh (1677) và Bình Dương (1546).
Tỉ lệ tiêm vaccine có liên quan yếu với số ca nhiễm (Biểu đồ 3). Không ngạc nhiên khi thấy 3 tỉnh thành có nhiều ca nhứt cũng là nơi có tỉ lệ tiêm chủng cao nhứt. Điều thú vị là nếu xem 3 tỉnh thành này thì có mối liên quan nghịch: nơi bị nhiều nhứt (HCM) có tỉ lệ tiêm chủng thấp nhứt. Nhưng đây có lẽ là do yếu tố thời gian và đối phó với dịch hơn là kế hoạch và tính toán.
Dựa vào số ca nhiễm, chúng ta có thể tạm chia 63 địa phương thành 4 nhóm như sau:
Dưới 100 ca: 38 địa phương
100 đến 500: 17
501 đến 1000: 4
Trên 1000: 4
Dùng cách phân nhóm trên, Bảng 1 trình bày dân số, tổng số ca nhiễm, số người được tiêm, số vaccine AZ đã được phân phối, và quan trọng là tỉ số liều 1 vaccine được tiêm trên số ca niễm. Bảng này cho thấy có mối tương quan giữa tỉ số người được tiêm trên số ca nhiễm. Nói cách khác, những nơi có nhiều ca nhiễm thì số người được tiêm càng cao.
Nhưng Bảng 1 cũng chỉ ra một xu hướng hơi bất thường về phân phối vaccine AZ. Như có thể thấy, những nơi có số ca nhiễm thấp lại nhận nhiều vaccine hơn những nơi bị nhiễm nhiều. Một lần nữa, xu huớng này có lẽ là ‘di sản’ của thời gian và đối phó cùng lịch sử phân phối theo ưu tiên hơn là tính toán trước.
Theo trang web [1] thì Việt Nam đã tiếp nhận 3.25 triệu liều vaccine AZ. Phân bố của vaccine này chủ yếu ở 5 tỉnh thành: Hà Nội (378 ngàn), Quảng Ninh (280 ngàn), HCM (206 ngàn), Hải Dương (152 ngàn), và Lạng Sơn (150 ngàn). Số vaccine AZ dành cho 5 tỉnh thành này chiếm 35% tổng số vaccine AZ.
Tóm lại:
Cho đến nay chỉ có 3.6% dân số được tiêm liều 1 và chỉ 0.24% dân số được tiêm đủ 2 liều. Số liệu cũng cho thấy sự phân phối vaccine AZ hình như chưa nhứt quán với những địa phương có số ca nhiễm nhiều và tăng nhanh. Nếu có một thông điệp từ những con số này, tôi nghĩ đó là: các giới chức y tế nên xây dựng một mô hình dịch tễ học và dùng mô hình này để phân bố số vaccine nhận được cho thích ứng với những nơi có nguy cơ nhiễm cao. (Hiện nay thì phân bố vaccine dựa vào ‘đối tượng’ được ưu tiên hơn là dịch tễ học).
___
[1] https://tiemchungcovid19.gov.vn/portal
Tuy nhiên, nhìn qua số liệu thì không phong phú như chúng ta tưởng. Họ chỉ đưa ra vài con số rất thô mà thôi, như số vaccine AstraZeneca (AZ) đã phân phối, số người được tiêm 1 liều và 2 liều theo từng tỉnh thành. Các biểu đồ trình bày trong trang web thì rất đơn điệu, rất khó đọc và không nói lên một thông điệp gì. Không có ghi chú gì cả, nên công chúng khó biết những con số này có ý nghĩa gì. Đó gần như là ‘công thức’ chung về cách làm việc của các viên chức Nhà nước. Kể ra thì cũng đáng tiếc.
Vài điểm bất thường từ dữ liệu trên https://tiemchungcovid19.gov.vn/portal:
(a) Nếu dựa vào tỉ lệ trên dân số, tôi tính ra Việt Nam hiện có 96.172 triệu dân. Thế nhưng theo thống kê năm 2019 thì dân số Việt Nam là 96.46 triệu người. Chẳng lẽ dân số Việt Nam giảm trong 2 năm qua?
Ngay cả dân số một số thành phố cũng bị chênh lệch. Chẳng hạn như Hà Nội có dân số chánh thức là 4.87 triệu, nhưng theo ước tính trong bảng này thì chỉ 2.025 triệu dân. Còn TPHCM thì dân số là 8.87 triệu (số liệu 2021), còn theo bảng số liệu này thì 9.6 triệu. Có vẻ như số liệu trong trang web này có vấn đề?
(b) Trong trang web người được tiêm có thể kiểm tra mình đã được tiêm vào ngày nào và vaccine gì. Thế nhưng một người bạn tôi chưa bao giờ được tiêm vaccine, nhưng anh ấy có tên trong danh sách đã được tiêm, thậm chí có ngày cụ thể và vaccine cụ thể! Hiện nay, nhiều bạn khác cho biết đã có ít nhứt 21 người chưa bao giờ tiêm nhưng đã có trong danh sách đã được tiêm. Do đó, không biết con số đã được tiêm có chính xác hay không.
Tuan V. Nguyen AM 