Tôi đã nói nhiều lí do (trước đây) tại sao TPHCM nên ngưng phong toả. Hôm nay đọc qua dữ liệu hàng ngày ở TPHCM, tôi có thêm một lí do nữa để ngưng phong toả: hệ số lây lan ở HCM đã và đang giảm.

Có lẽ không cần giải thích kĩ ý nghĩa của ‘hệ số lây lan’ (reproduction ratio, hay R) vì tôi đã giải thích từ năm ngoái khi dịch mới bắt đầu. Đại khái rằng nếu 1 người bị nhiễm và lây lan cho 2 người khác, thì hệ số lây lan R = 2. Đối với đại dịch này, WHO dựa vào dữ liệu của Vũ Hán ước tính rằng R dao động trong khoảng 1.4 đến 2.5.

Sự thay đổi của hệ số lây lan có ý nghĩa rất quan trọng, vì nó là một trong những yếu tố để quyết định chánh sách. Nếu R > 1 thì dịch còn lây lan; nếu R < 1 thì dịch đang suy giảm và sẽ ‘suy tàn’ theo thời gian.

Năm ngoái, dùng dữ liệu của Vũ Hán và số ca hàng ngày ở Việt Nam, tôi ước tính rằng R =  1.08, nhưng xác suất 95% có thể dao động từ 0.87 đến 1.33. Sau đó thì hệ số R giảm xuống dưới 1 và quả vậy, dịch đã được kiểm soát.

Còn năm nay với TPHCM thì sao?

Tôi dùng dữ liệu về số ca nhiễm hàng ngày (tính từ 1/7/21) và lại tính toán R cho mỗi tuần. Biểu đồ dưới đây cho thấy vào thời điểm đầu tháng 7, hệ số R = 1.33 (khoảng tin cậy 95%: tứ 1.12 đến 1.61). Nhưng sau đó thì trồi sụt theo thời gian, và quan trọng nhứt là tính từ đầu tháng 9/21 thì R giảm xuống thấp hơn 1. Tính từ tuần 13/9 thì R = 0.94 (khoảng tin cậy 95%: 0.89 đến 0.99).

Một chỉ số khác cũng quan trọng là ‘hệ số lây lan thực tế’ (Re hay effective R). Có thể ước tính bằng công thức:

Re = R*(1 – P),

trong đó P là tỉ lệ dân đã được miễn dịch qua vaccine hay bình phục sau khi bị nhiễm. Chúng ta biết rằng ở TPHCM số người được tiêm 1 liều là 90%, và với R = 0.9 thì Re = 0.09. Ngay cả nếu tỉ lệ 2 liều là 30% Thì Re = 0.63.

Tóm lại, lí giải dịch tễ học trên cho thấy dịch ở TPHCM đang suy giảm và hệ số lây lan thực tế thấp hay rất tháp. Điều này có nghĩa là HCM nên ngưng phong toả. Ngưng càng sớm càng tốt.