Dưới đây là bản thông cáo báo chí (dịch sang tiếng Việt) của Đại học Công nghệ Sydney (UTS) về công cụ đánh giá sức khoẻ xương BONEcheck.

Bắt đầu thông cáo

Các nhà khoa học của UTS đã kiến tạo một công cụ đột phá nhằm cải thiện sức khoẻ xương và giảm tử vong

Các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Công nghệ Sydney (University of Technology Sydney — UTS) đã đo lường tác động của gãy xương đến nguy cơ tử vong, và sáng chế ra một công cụ gíup bác sĩ và bệnh nhân tự đánh giá nguy cơ của họ.

Công trình nghiên cứu ‘Skeletal Age’ for mapping the impact of fracture on mortality mới được công bố trên tập san eLife, một tập san khoa học rất chọn lọc và hàng đầu trên thế giới.  

Trong nghiên cứu trên 1.6 triệu người, các nhà khoa học phát hiện rằng một sự gãy xương có thể làm giảm tuổi thọ từ 1-7 năm, tuỳ vào giới tính, tuổi, và vị trí xương bị gãy.

Xây dựng từ kết quả này và các nghiên cứu trước đây tại Viện nghiên cứu y khoa Garvan (các giáo sư John Eisman, Tuan Nguyen và Jacqueline Center), họ đề xướng ý tưởng ‘Tuổi Xương’ (‘Skeletal Age’) như là một chỉ số để định lượng sự ảnh hưởng của gãy xương đến tử vong.

Chỉ số này đã được triển khai trong một website và cũng là một công cụ BONEcheck. Hiện nay BONEcheck có phiên bản tiếng Anh và tiếng Việt. Mục đích của BONEcheck là tiên lượng nguy cơ gãy xương, nguy cơ loãng xương, ước tính tuổi xương, và qua đó, giúp cho bác sĩ và công chúng nhận thức tốt hơn về bệnh loãng xương.

Giáo sư Xuất sắc của UTS Nguyễn Văn Tuấn là người chủ trì công trình nghiên cứu cho biết nguy cơ tử vong sớm đặc biệt là cao đối với những bệnh nhân bị gãy xương hông, với khoảng 30% bệnh nhân chết sau 12 tháng bị gãy xương.

Tuy nhiên, nguy cơ tử vong cũng tăng ở bệnh nhân bị gãy các xương khác.

“Mặc dù gãy xương giảm tuổi thọ của bệnh nhân, đa số bệnh nhân không nhận ra thực tế này,” Giáo sư Tuấn nói.

Bằng cách xác định số năm sống bị suy giảm, chỉ số Tuổi Xương hay ‘Skeletal Age’ có mục đích chánh là cung cấp cho bệnh nhân một sự hiểu biết rõ hơn về tác động nguy hiểm của gãy xương.

Giáo sư Tuấn nói: “Với nhận thức tốt hơn về nguy cơ tử vong, bác sĩ và bệnh nhân sẽ có dịp thảo luận và đi đến một biện pháp thiết thực nhằm giảm nguy cơ.”

Tiến sĩ Trần Sơn Thạch, một bác sĩ và đồng tác giả chánh và đồng chủ trì nghiên cứu, nói rằng hiện nay bác sĩ và bệnh nhân loãng xương thảo luận với nhau bằng ngôn ngữ xác suất.

“Một bất lợi của xác suất là nó có thể khó hiểu đối với bệnh nhân. Khi nói ‘bạn có nguy cơ tử vong 5% sau khi bị gãy xương’ thì bệnh nhân hiểu rằng họ có xác suất 95% sống sót, và do đó họ đánh giá thấp sự nghiêm trọng của gãy xương” Tiến sĩ Thạch giải thích.

Tiến sĩ Thạch nói tiếp: “Ý tưởng Tuổi Xương cung cấp một phương pháp tốt hơn trong việc chuyển thông tin về nguy cơ gãy xương và tử vong đến bệnh nhân. Thay vì nói với một bệnh nhân 60 tuổi rằng ‘bạn có nguy cơ tử vong 5%, chúng ta sẽ nói tuổi xương của bạn là 65’, tức mất 5 năm tuổi thọ.” 

Giáo sư Xuất sắc Nguyễn Văn Tuấn cho biết rằng khái niệm Tuổi Xương là một tiến bộ quan trọng trong việc phòng ngừa loãng xương và tử vong.

Ông nói: “Với công cụ mới này, bác sĩ và bệnh nhân có thể làm việc với nhau để giảm nguy cơ gãy xương và bảo đảm sức khoẻ xương tốt cho mọi người”.

Hết thông cáo

___

Công cụ BONEcheck có thể truy cập ở đây: https://bonecheck.org hoặc download ứng dụng BONEchek từ Apple Store và Google Play. Miễn phí.

Video giới thiệu BONEcheck (phiên bản tiếng Việt)

Một số cơ phận, như bộ xương, trong chúng ta có xu hướng già trước tuổi. Chúng tôi có cách định lượng tuổi của xương cho mỗi người.

Bà cố tôi dạo đó (1970s) đã hơn 80 tuổi nhưng vẫn còn minh mẫn lắm. Kí ức của tôi là bà cố rất mạnh khoẻ. Mỗi lần bà giận ai là bà tự bơi xuồng tới nhà của một người con hay cháu để ở. Giận ngoại tôi, bà bơi sang nhà tôi ở một thời gian, rồi má tôi nói (hay làm gì đó) bà giận thì bà lại xuống xuồng bơi lên kinh Lô Bích để ở nhà con cháu nào đó. Ở nhà tôi, bà thu lượm lá dừa, củi, và mấy đồ gia dụng để dành cho … con dâu út (tức bà mợ tôi). Tóc bà chỉ hoa râm, da tuy có nhăn, nhưng dáng đi thì không hề chậm. Tôi nghĩ dù bà ở tuổi 80s nhưng bề ngoài thì có vẻ 70s.

Trường hợp bà cố tôi cho thấy tuổi đời không nói lên nhiều về chúng ta. Một người có thể đã trải qua 82 năm sống (như bà cố tôi) nhưng các cơ phận trong người thì trẻ hơn. Nhưng một người như TT Joe Biden tuy đã qua 80 cái sanh nhật nhưng trái tim, não bộ và xương cốt có vẻ ‘già’ hơn.

Tuổi sinh học và tuổi đời

Giới khoa học phân biệt giữa tuổi đời (chronological age) và tuổi sinh học (biological age). Tuổi đời chỉ đơn giản là số năm mà một người đã sống qua. Tuổi sinh học thì … phức tạp hơn. Phức tạp là vì dính dáng đến phân tích DNA, đánh giá cơ phận, và tính toán. Tuổi đời là con số hiển nhiên, còn tuổi sinh học được viết trong DNA.

Khi bạn đạt tuổi 65 thì bạn đã qua một quãng đường đáng nể. Nhưng cứ 100 người ở tuổi 65 hay cao hơn, thì có 80 người mắc ít nhứt một bệnh mãn tính. Các bệnh mãn tính bao gồm tim mạch, viêm phổi, tiểu đường, ung thư, thoái hoá khớp, loãng xương, mất trí nhớ, v.v. Mỗi một bệnh này làm cho chúng ta giảm tuổi thọ.

Giảm tuổi thọ là vì tế bào của chúng ta đã và đang già đi — hay nói hoa hoè là ‘lão hoá’. Mà, chất liệu của tế bào là DNA. Do đó, nói lão hoá chính là nói đến DNA bị già đi.

Tế bào trong mỗi chúng ta vận hành theo qui trình sao chép và chỉnh sửa. Qui trình này được định danh bằng thuật ngữ ‘Methylation’ hay ‘Methyl hoá’. Quá trình Methyl hoá không làm thay đổi gen nhưng thay đổi sự vận hành của gen. Tưởng tượng gen như là cánh cửa, thì Methyl hoá như là ổ khoá; theo đó, Methyl hoá có thể mở hay đóng cửa gen. Phân tích Methyl hoá cho ra đời một chuyên ngành khoa học mới: Epigenetics.

Bạn bao nhiêu tuổi?

Một trong những yếu tố xác định tuổi sinh học có liên quan đến telomeres. Telomere là 1 đoạn DNA có trình tự (TTAGGG) lặp lại nhiều lần ở đầu mỗi nhiễm sắc thể. Nó giống như cái nút nhựa bịt đầu dây giày. Khi cái nút này bị sờn cũng có nghĩa là đôi giày đã ‘lão hoá’. Tương tự, khi đoạn telomeres bị ngắn lại thì đó là lúc chúng ta đang già đi.

Nói cách khác, độ dài của telomeres có liên quan đến tuổi thọ. Người cao tuổi thường có telomeres ngắn hơn người trẻ tuổi. Khi telomeres càng ngắn thì tuổi thọ chúng ta bị suy giảm. Nghiên cứu dịch tễ học cho thấy cứ mỗi độ lệch chuẩn ngắn đi thì tuổi thọ chúng ta giảm chừng 1 năm. Thành ra, người 60 tuổi có chiều dài telomeres giảm 1 SD thì tuổi sinh học là 61 tuổi. Nói cách khác, người này già trước tuổi khoảng 1 năm.

Tuổi xương

Ít người biết rằng loãng xương là một bệnh … ‘chết người’. Bệnh nhân bị gãy xương do loãng xương có nguy cơ tử vong cao, đặc biệt là gãy xương hông (xương đùi). Khoảng 30-50 bệnh nhân gãy xương hông qua đời sau 12 tháng. Ngay cả gãy xương cột sống (khá phổ biến) cũng có thể làm tăng nguy cơ tử vong từ 50% đến 2 lần (tuỳ vào tuổi) so với người không bị gãy xương.

Tại sao bệnh nhân gãy xương có nguy cơ tử vong tăng cao? Thoạt đầu, người ta nghĩ rằng bệnh nhân gãy xương thường cao tuổi và mắc vài bệnh khác (như tim mạch, tiểu đường, suy thận, v.v.) nên họ qua đời sớm hơn những người không mắc bệnh. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu sau đó cho thấy ngay cả sau khi hiệu chỉnh cho các yếu tố bệnh lí đi kèm loãng xương thì bệnh nhân gãy xương vẫn có nguy cơ tử vong tăng cao.

Sau này, người ta phát hiện rằng bệnh nhân gãy xương có telomeres ngắn hơn người bình thường. Rất có thể vì lí do này mà bệnh nhân gãy xương có nguy cơ tử vong tăng. Có lẽ cũng do telomeres nên khi bị gãy xương thì đó cũng chính là tín hiệu cho thấy xương bị ‘già’ đi.

Chúng tôi đã nghĩ ra một cách định lượng độ lão hoá của bộ xương qua chỉ số gọi là ‘Tuổi Xương’ (Skeletal Age). Tuổi xương được định nghĩa là tuổi của bộ xương (tuổi sinh học) do bị loãng xương hay gãy xương.

Tuổi xương có thể được xác định bằng số năm sống bị suy giảm sau gãy xương hay do có các yếu tố nguy cơ (như mật độ xương thấp) làm tăng xác suất tử vong.

Nghiên cứu trên 200,000 bệnh nhân gãy xương, chúng tôi có thể ước tính số năm sống bị mất sau gãy xương. Chẳng hạn như bệnh nhân bị gãy xương hông mất từ 3-7 năm sống — tuỳ theo tuổi đời, giới tính và bệnh lí đi kèm.

Ví dụ: một nữ bệnh nhân 60 tuổi bị gãy xương hông được ước tính có tuổi xương là 67. Tương tự, một nam bệnh nhân 70 tuổi bị gãy xương cột sống có tuổi xương khoảng 73.

Khi tuổi xương cao hơn tuổi đời thì điều đó có hai ý nghĩa: (1) số năm sống bị suy giảm do loãng xương; và (2) nguy cơ gãy xương cao hơn những người cùng tuổi nhưng không có yếu tố nguy cơ.

Chúng tôi hi vọng rằng khái niệm ‘tuổi xương’ sẽ giúp cho công chúng hiểu rõ hơn về sức khoẻ xương và tác động của gãy xương đến tử vong. Qua nhận thức đó, công chúng có thể thay đổi lối sống hay bàn với bác sĩ để tìm một biện pháp giảm tuổi xương.

Hình minh hoạ cho 2 cá nhân cùng tuổi 65. Xương của người bên trái bị gãy, và do đó tuổi xương cao hơn người bên phải (xương bình thường).

Ghi thêm

Để công chúng có thể ước tính tuổi xương, chúng tôi đã xây dựng một mô hình tính toán trực tuyến. Bất cứ ai cũng có thể sử dụng công cụ này để biết tuổi xương của mình qua trang web https://bonecheck.org hoặc ứng dụng BONEcheck trong Apple Store và Google Play.

Video giới thiệu BONEcheck và tính tuổi xương cho mỗi cá nhân:

Bài báo mô tả khái niệm Tuổi Xương mới được tập san khoa học lừng danh eLife công bố vào ngày 16/5/2023. Tham khảo: Tran TS, Ho-Le TP, Bliuc D, Abrahemsen B, Hansen L, Vestergaard P, Center JR, Nguyen TV. Skeletal age for mapping the impact of fracture on mortality. eLife 16/5/2023. doi: https://doi.org/10.7554/eLife.83888

Bản tiếng Anh: How old is your skeleton