Đó là cái tít mà nhiều tờ báo lấy từ thông tin của các giới chức y tế [1] và nhiều bạn nghĩ rằng con số đó cho thấy vaccine chẳng có hiệu quả. Nhưng tôi nghĩ đó là một con số hết sức ‘misleading’ / sai lệch. Trong cái note này tôi chỉ ra rằng con số đó thật ra cho thấy vaccine có hiệu lực rất cao.
Con số “86% ca nhiễm tại TPHCM đã tiêm vaccine” làm cho công chúng nghĩ rằng vaccine không có hiệu quả. Nó thậm chí còn hàm ý nói rằng vaccine gây ra nhiễm! Nhưng trong thực tế thì ngược lại. Để hiểu tại sao con số này sai lệch nghiêm trọng, tôi phải giải thích hơi dài dòng và đặt trong bối cảnh. Bối cảnh là dân số TPHCM và tỉ lệ đã tiêm vaccine. Chỉ với những con số đó và con số 86% trên, có thể chứng minh dễ dàng rằng vaccine thật sự có hiệu lực trong cộng đồng (Bảng 1).
Bảng 1: Giả định một tình huống về con số “86% ca nhiễm tại TPHCM đã tiêm vaccine”
| Tình trạng | Tống số | Số bị nhiễm (giả định) | Xác suất bị nhiễm |
| Chưa tiêm vaccine | 92,917 | 700 | 0.753% |
| Đã tiêm vaccine | 6,543,978 | 4300 | 0.065% |
| Tổng số | 6,636,895 | 5,000 |
- Thành phố có 8.993 triệu dân (số liệu 2021); trong số này có 6.636 triệu người tuổi 18 trở lên [2].
- Trong dân số 18 tuổi trở lên, 98.6% đã được tiêm 1 liều vaccine (theo báo LĐ, tính đến ngày 17/10) [3].
- Như vậy, chúng ta có thể đoán rằng trong số người 18+ tuổi, 6.544 triệu đã được tiêm vaccine, và số chưa tiêm vaccine chỉ 92,917 người.
- Giả dụ rằng trong 4 tuần qua có 5000 người bị nhiễm và nhập viện, và 86% trong số này đã tiêm vaccine. Nói cách khác, số người đã tiêm vaccine và bị nhiễm là 4300, và số người chưa tiêm vaccine và bị nhiễm là 700.
- Như vậy, ở nhóm người đã tiêm vaccine, xác suất bị nhiễm là 4300 / 6543978 x 100 = 0.065%.
- Ở nhóm người chưa tiêm vaccine, xác suất bị nhiễm là 700 / 92917 x 100 = 0.753%.
- Nói cách khác, nguy cơ bị nhiễm ở người chưa tiêm vaccine cao gấp 11 lần (0.753 / 0.065) nguy cơ ở người đã tiêm vaccine.
Các bạn thấy rõ ràng là tiêm vaccine có hiệu quả giảm nguy cơ nhập viện. Nhưng cách mà giới chức y tế và báo chí đưa thông tin làm cho người ta cảm thấy vaccine gây nhiễm và nhập viện! Thật là bậy bạ!
Ở trên, tôi giả định rằng con số ca nhiễm và nhập viện là 5000, nhưng thật ra, tôi không cần con số đó mà vẫn có thể chứng minh rằng hiệu lực của tiêm vaccine ở TPHCM là thật. Giả dụ rằng tổng số ca nhiễm là k, và trong số này 0.86k là đã tiêm vaccine (theo số liệu của Sở Y Tế) và 0.14k là chưa tiêm vaccine. Như vậy,
- xác suất nhiễm & nhập viện ở nhóm đã tiêm vaccine là 0.86k / 6543978; và
- xác suất nhiễm & nhập viện ở nhóm chưa tiêm vaccine nhóm chưa tiêm vaccine là 0.14k/92917;
- hiệu lực trong cộng đồng (effectiveness) của vaccine do đó là: 1-(92917 / 6543978)*(0.86/0.14) = 91.2%.
Vaccine có hiệu lực tại TPHCM
Những lí giải cụ thể trên cho thấy vaccine quả thật có hiệu lực giảm số ca nhập viện đến 91%. Không còn nghi ngờ gì nữa, vì đây là con số thật do chính Sở Y tế TPHCM công bố.
Điều rất tiếc là họ phát biểu rằng “86% ca nhiễm tại TPHCM đã tiêm vaccine“! Cách phát biểu đó làm cho dân chúng hoang mang vì nó được hiểu là vaccine … gây nhiễm và nhập viện.
Con số 86% đó nó đánh lạc hướng vấn đề. Vấn đề mà chúng ta — các bạn và tôi — quan tâm là nếu tôi đã tiêm vaccine thì xác suất tôi bị nhiễm (tức ‘nhiễm đột phá’) là bao nhiêu? Và, như các bạn thấy trong Bảng 1, con số này rất thấp.
Tôi và các bạn đâu có quan tâm trong số k ca nhập viện có bao nhiêu ca đã tiêm vaccine. Con số đó là để cho nhà nghiên cứu và các quan chức tính toán; nó chẳng liên quan gì đến cá nhân chúng ta. Nhưng ở đây, họ không dùng con số đó để tính toán mà còn gây hoang mang trong công chúng!
Thật ra, những tính toán trên nó rất đơn giản. Chỉ cần có suy nghĩ rõ ràng là hiểu ra thôi, chớ chẳng cần đến thống kê gì cả. Ai cũng có thể nghĩ được, chớ chẳng cần đến các quan chức hay nhà nghiên cứu.
Thật ra, con số và cũng là câu hỏi tôi cần biết là: trong số những ca nhập viện đã được tiêm vaccine đó, họ đã tiêm vaccine nào? Bao nhiêu ca đã được tiêm vaccine Tàu, mRNA và AstraZeneca. Con số đó sẽ cho chúng ta một cái nhìn công tâm hơn về hiệu lực giữa các vaccine.
Tóm lại, con số “86% ca nhiễm tại TPHCM đã tiêm vaccine” không phải nói lên rằng vaccine không có hiệu quả, mà nó nói lên rằng vaccine có hiệu lực giảm nguy cơ nhập viện đến 91%. Đây là một minh chứng rõ ràng rằng chương trình tiêm chủng vaccine ở TPHCM đã có hiệu lực cao.
Ghi chú thêm 6/11/2021: Tôi đã có thêm số liệu về tỉ lệ tiêm vaccine theo độ tuổi, và quả thật, những con số mới cho thấy vaccine có hiệu lực rất tốt. Ước tính TPHCM có 720,581 người tuổi 12-17, và trong số này đã có 609658 người được tiêm vaccine ít nhứt 1 liều. TPHCM có 6896151 người tuổi 18+, và gần như 100% đã được tiêm ít nhứt 1 liều. Trong số ca nhiễm & nhập viện, có 14% xảy ra ở người chưa tiêm vaccine, và 90% trong số này là tuổi 12-17. Nói cách khác, xác suất nhiễm & nhập viện ở nhóm 12-17 người chưa tiêm vaccine là 0.14*0.9*k/110923. Tính ra thì hiệu lực vaccine vẫn khoảng 90%, tức không thay đổi bao nhiêu so với bảng số 1.
Ghi chú 8/11: Một số bạn ‘antivax’ cứ dựa vào con số 14% ca nhiễm và nhập viện xảy ra ở người chưa tiêm vaccine <18 tuổi mà cho rằng tôi tính sai. Họ ‘spam’ phần comment rất thiếu tính chuyên nghiệp. Xin thưa là không sai, và tôi đã giải thích rồi. Gần như 100% những người trên 18 tuổi đã được tiêm ít nhứt 1 liều. Do đó, mẫu số trong nhóm đã tiêm vaccine là rất lớn so với mẫu số 12-17 tuổi quá nhỏ, và do đó kết quả tính toán không thay đổi. Biểu đồ dưới đây (đơn vị 1000 người) tính cho 12 tuổi trở lên theo số liệu tính đến ngày 7/11, và như các bạn thấy hiệu lực vaccine vẫn rất cao.
_________
[1] https://vnexpress.net/86-ca-nhiem-tai-tp-hcm-da-tiem-vaccine-4381492.html
[2] https://kehoachviet.com/thong-ke-dan-so-thanh-pho-ho-chi-minh-theo-do-tuoi
[3] https://laodong.vn/y-te/phu-986-vaccine-mui-1-tphcm-lieu-da-dat-mien-dich-cong-dong-964546.ldo
Tuan V. Nguyen AM 
Em chào thầy Tuấn (em biết thầy qua cuốn sách “mô hình hồi quy và khám phá khoa học). Em có thắc mắc sau khi đọc bài viết của thầy, mong thầy giải đáp. Em cảm ơn ạ.
Theo bài báo vnexpress, trong số 14% chưa tiêm thì có 90% là dưới 18 tuổi. Trong khi ví dụ giả định 5000 người là dựa trên dữ liệu trên 18 tuổi, vậy tại sao mình vẫn lấy 700/92917 (mà không phải là 10% của 700) ạ?
LikeLike
Cái chỉ số effectiveness thật ra không tuỳ thuộc vào con số ca nhiễm nếu mình đã biết 86% là xảy ra ở người đã được tiêm vaccine. Tôi đã có con số mới được cập nhựt cho tất cả người 12 tuổi trở lên ở TPHCM và tính toán lại thì thấy kết quả cũng thế thôi.
• Theo số liệu dân số năm 2021 TPHCM có 7,617 triệu người tuổi từ 12 trở lên. Chính xác là có 720581 người tuổi 12-17, và trong số này 85% đã tiêm 1 liều.
• Tính chung cho dân số 12+ tuổi, đã có 7,509 triệu đã được tiêm chủng ít nhứt 1 liều vaccine. Do đó, phần còn lại là 108 ngàn người chưa tiêm, và họ chủ yếu là tuổi từ 12 đến 17.
• Chúng ta không biết bao nhiêu ca nhiễm và nhập viện, nhưng con số đó không quan trọng khi đã biết 86% ca nhiễm và nhập viện là thuộc nhóm đã tiêm vaccine. Gọi k là tổng số ca nhiễm & nhập viện, chúng ta có thể đoán rằng có 0.86k trong nhóm đã tiêm vaccine và 0.14k ca trong nhóm chưa tiêm vaccine.
• Vậy thì xác suất nhiễm và nhập viện ở nhóm vaccine là 0.86k / 7509, và nhóm chưa tiêm là 0.14k / 108. Suy ra, hiệu lực của vaccine là 1 – (0.86 x 108) / (0.14 x 7509) = 0.91 hay 91%.
Rất đơn giản. Ngay cả tính từ 12 tuổi trở lên cũng không thay đổi chỉ số hiệu lực của vaccine.
LikeLiked by 1 person
Chào anh Tuấn,
Xin mạn phép phản bác lại bài viết của anh. Các số liệu anh Tuấn đưa ra và tính toán tỷ lệ nhiễm là hoàn toàn đúng. Tuy nhiên kết quả của anh đưa ra lại không chính xác. Vì sao thế?
Kết quả của anh chỉ đúng khi và chỉ khi toàn bộ người dân của tp. HCM đã tiếp xúc với virus thì như thế mới ra được cái tỷ lệ lây nhiễm dưới 10% của anh. Nhưng trên thực tế việc toàn bộ người dân đã tiếp xúc với virus là không thể xảy ra. Chính vì thế nên kết quả anh đưa ra là sai. Mong anh đính chính lại thông tin.
Tôi viết như thế không phải để phủ nhận hiệu quả của vacxin. Có một thực tế là sự chủ quan của người được tiêm chủng không tuân thủ 5K, sau khi đã tiêm mũi 1 hay thậm chí mũi 2 cần 1 thời gian nhất định để cơ thể sinh kháng thể, việc họ tiếp xúc với virus khi cơ thể chưa tạo đủ kháng thể chính là lý do gây lây nhiễm cao. Tôi nghiêng về giả thuyết này hơn.
Trân trọng
Kiên Đinh
LikeLike
Con số effectiveness mà tôi ước tính không tuỳ thuộc vào ‘tỉ lệ lây nhiễm dưới 10%’. Thật ra, gần như tất cả (99.9%) những người 18+ tuổi đã tiêm ít nhứt 1 liều (theo số liệu mới nhứt). Còn trong số 12-17 tuổi thì 85% đã tiêm 1 liều. Do đó, mẫu số không thay đổi bao nhiêu so với giả định của tôi. Tính theo số liệu mới thì effectiveness vẫn 90%.
LikeLike
Bài phân tích thật hay! Cảm ơn thầy, em chỉ lăn tăn về việc các ảnh hưởng
của vaccine cho giới trẻ, vì nó còn mới quá, và em cũng xin nói thật cảm
nghĩ của mình là vaccine bất hoạt an toàn, tuy hiệu quả thấp… Một mặt
khác, em ghét TQ, .. 😁. Cảm ơn các bài viết của thầy ạ!
Vào 5:41, Th 6, 5 thg 11, 2021 Tuan V. Nguyen
đã viết:
> nguyenvantuan.info posted: ” Đó là cái tít mà nhiều tờ báo lấy từ thông
> tin của các giới chức y tế [1] và nhiều bạn nghĩ rằng con số đó cho thấy
> vaccine chẳng có hiệu quả. Nhưng tôi nghĩ đó là một con số hết sức
> ‘misleading’ / sai lệch. Trong cái note này tôi chỉ ra rằng con số đó t”
>
LikeLike
Cám ơn em. Tôi chỉ muốn đưa ra một cách diễn giải khác với báo chí và các quan chức y tế thôi. Thật ra, con số 86% là từ một survey trong bệnh viện, chớ không phải ngoài cộng đồng. Tôi nghĩ rằng nếu survey đàng hoàng thì chắc con số thấp hơn 86%, và điều đó cho biết hiệu lực vaccine càng cao.
LikeLike